معرفی کتاب قانون ابن سینا، شارحان و مترجمان آن‏

« قانون ابن سینا، شارحان و مترجمان آن» تالیف سید حکیم ظل الرحمن به عربى است که به قلم سید عبدالقادر هاشمى به فارسى ترجمه شده است.
نگارنده این سطور سعى کرده است که تصویرى از ابن سینا را در آینه شرح‏ها و شخصیت‏هاى مترجمان تقدیم نماید. در این سعى و کوشش آمارى که از شرحها و ترجمه‏ها به دست آمده بسیار شگفت‏آور است و کمتر کتاب پزشکى یا علوم دیگر مى‏تواند ادعاى برابرى با قانون را داشته باشد.
ساختار:
کتاب با مقدمه نسبتاً مفصلى به قلم مهدى محقق درباره شرح حال و آثار ابن‏سینا آغاز شده است. پس از آن مقدمه مولف و نیز شرح حال مولف به قلم مترجم آمده است. در متن کتاب کارهایى که به زبان‏هاى مختلف عربى، فارسى، اردو، آلمانى، فرانسوى و روسى و مانند آن انجام گرفته به ترتیب سال ذکر شده است.
گزارش محتوا:
نویسنده در مقدمه کتاب پس از بیان تأثیر کتاب قانون بر مکاتب و مدارس پزشکى- خصوصاً مدارس و پزشکان هند- مى‏نویسد: من در جستجوى موضوع تازه براى تحقیق، شارحان و مترجمان قانون را برگزیدم و قبل از آن‏که دراین‏باره مطلبى بنویسم به خوبى مى‏دانستم که این موضوع به تحقیق و تفحص مداوم نیاز دارد و سال‏ها مطالعه و تلاش لازم است. طى ده سال گذشته علاوه بر موضوعات دیگر، این موضوع ذهن مرا مشغول کرده بود. علاوه بر کتاب‏هاى تاریخ و تذکره و طب مرجع خاص من کتابخانه‏ها بود. از طریق مراجعه به فهرست‏هاى نسخه‏هاى خطى و کتابخانه‏هاى مشهور هند و مطالعه نسخه‏هاى خطى با شرحها و احوال شارحان آشنایى پیدا کردم. در فهرست منابع نام این شرحها و حاشیه‏ها درج نشده است. بدون مراجعه مستقیم به این گنجینه‏ها از طریق منابع دست دوم انجام این کار آسان نبود و حق مطلب هم ادا نمى‏شد. در اینجا با تأسف قلبى از صاحبان علم پوزش مى‏طلبم که من بر خلاف کتاب‏هاى« تاریخ علم و تشریح» خود به جاى ذکر صفحات منابع فقط به ارائه کتابشناسى اکتفا کرده‏ام و دلیل این کار نیز آن ضربه‏هاى روحى است که پس از چاپ شدن کتاب‏هایم به این شکل تحمل کرده‏ام که بسیارى از اصحاب علم فقط این کتاب‏ها را جلوى خود گذاشتند و مقالاتى به رشته تحریر کشیدند و به جاى ذکر این کتابها به عنوان منابع، مستقیماً منابعى را عرضه کردند که من به طور مفصل آنها را با ذکر صفحات درج کرده بودم و آنها هیچ وقت به آن منابع دسترسى پیدا نکرده بودند و به هیچ وجه از آن اطلاع نداشتند.
کتاب قانون ابن سینا، شارحان و مترجمان آن از جمله آثار ارزنده پیرامون تاریخ طب سنتى است. حکیم سید ظل الرحمن در این اثر کوشیده است نگاشته‏هایى که پیرامون قانون ابن سینا به رشته تحریر درآمده است ذکر کند. وى در این اثر به شرحها، ترجمه‏ها و حو اشى قانون بر اساس تقدم و تأخر مؤلفین آنها اشاره مى‏کند.
وى در این کتاب بیش از دویست اثر را که پیرامون قانون نوشته ذکر مى‏کند. این آثار به زبان عربى، فارسى، اردو، پنجابى، لاتینى، آلمانى، فرانسوى، ترکى، عربى، روسى، انگلیسى و ازبکى به رشته تحریر درآمده‏اند.
مؤلف در ابتداى معرفى هر اثر به زندگى مؤلف آن اشاره مى‏کند، از این رو این اثر- گذشته از ارزش آن که پیرامون کتاب قانون است، مى‏تواند اثرى مستقل پیرامون تاریخ پزشکى شمرده شود.
علاوه بر این، این اثر منبعى براى کتاب‏شناسى و پیگیرى نگاشته‏هایى است که پیرامون قانون تألیف شده است.
وضعیت کتاب:
فهرست مطالب در ابتداى کتاب آمده است. پاورقى‏هاى اندک کتاب نیز به قلم محقق اثر است.

منابع مقاله:
مقدمه و متن کتاب‏